Συγγραφή - Επιμέλεια
Αλεξάνδρα Καππάτου
Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος
Η Αλεξάνδρα Καππάτου είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος από το Γαλλικό Πανεπιστήμιο PICARDIE JULES VERNE με κατεύθυνση την Kλινική Ψυχολογία και την Παιδοψυχολογία. Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετωπίζοντας τον εκφοβισμό

Γονείς - ενδείξεις - αντίδραση

Το να είμαστε σε θέση να καταλάβουμε αν ένα παιδί έχει υποστεί εκφοβισμό, είναι το πρώτο βήμα στην αντιμετώπισή του. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά σιωπούν είτε από ντροπή, είτε από φόβο ότι θα απογοητεύσουν τους γονείς τους, επειδή θα θεωρήσουν ότι είναι «δειλά». Έτσι, καταλήγουν να περνάνε το μαρτύριο του εκφοβισμού ολομόναχα, θεωρώντας ότι δεν αξίζουν κανέναν σύμμαχο ή ότι κανείς δε θα ενδιαφερθεί.

Το ίδιο όμως ισχύει και για τα παιδιά που εκφοβίζουν. Και αυτά μπορεί να μη μιλάνε για τις πράξεις τους, είτε επειδή γνωρίζουν ότι δεν επιδοκιμάζουν οι γονείς τους αυτές τις συμπεριφορές, είτε επειδή φοβούνται ότι η τιμωρία τους θα είναι ιδιαίτερα σκληρή, πιθανά επειδή αυτό συνηθίζεται στο περιβάλλον που μεγαλώνουν.

Είναι ανάγκη λοιπόν οι ενήλικες, ειδικά οι γονείς, να αποκωδικοποιούν τη συμπεριφορά τους, προκειμένου να ερμηνεύουν τις ενδείξεις που τόσο προσεκτικά προσπαθούν να τους αποκρύψουν.

Παιδί που εκφοβίζεται -
Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις;
  • Αλλαγή στη συμπεριφορά του χωρίς εμφανή λόγο. 
  • Ανεξήγητοι τραυματισμοί που προσπαθεί να τους κρύψει ή λέει δικαιολογίες.
  • Επιστρέφει από το σχολείο με ρούχα ή βιβλία κατεστραμμένα ή έχει δήθεν ξεχάσει εκεί προσωπικά του αντικείμενα κ.λπ.
  • Διαμαρτύρεται συχνά για πονοκεφάλους ή στομαχόπονους ή άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα (ζαλάδα, εμετό, διάρροια κ.λπ.), που δεν εξηγούνται οργανικά. 
  • Αλλαγές στις καθημερινές διατροφικές του συνήθειες (ανορεξία, υπερφαγία κ.λπ.) ή στις συνήθειες του ύπνου (εφιάλτες, αϋπνίες κ.λπ.).
  • Κοινωνική απόσυρση.
  • Μειωμένη αυτοπεποίθηση (π.χ. μιλάει υποτιμητικά για τον εαυτό του).
  • Αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
  • Βρίσκει δικαιολογίες για να μην πάει στο σχολείο ή σε άλλες δραστηριότητες και δείχνει υπερβολικά ανήσυχο.
  • Αλλάζει συχνά το δρομολόγιό του προς το σχολείο ή σας ζητά να το πάτε εσείς (μήπως αποφύγει τα παιδιά που το στοχοποιούν).
  • Έλλειψη ενδιαφέροντος για τα μαθήματα, πτώση επιδόσεων ή σχολική άρνηση.
  • Αποφεύγει να δει το κινητό ή τον υπολογιστή του (από φόβο μήπως του έχουν στείλει κάποιο απειλητικό μήνυμα). 
  • Σας ζητά συχνά χρήματα παρότι του δίνετε αρκετό χαρτζιλίκι (μπορεί να το κλέβουν ή να το εκβιάζουν).
  • Αναφέρει την αυτοκτονία.
  • Εκφοβίζει ή θυματοποιεί άλλα παιδιά ή τα αδέλφια του, ενώ πριν δεν το συνήθιζε.
Πώς να αντιδράσει ο γονιός:

Κανένας γονιός ίσως δεν είναι ποτέ αρκετά προετοιμασμένος, για να αντιμετωπίσει το bullying, είτε το παιδί του έχει βιώσει εκφοβισμό, είτε είναι αυτό που τον ασκεί. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που θα βοηθήσει σημαντικά είναι να αναγνωρίσετε και να αντιμετωπίσετε τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στον εκφοβισμό, είτε από τη μία μεριά, είτε από την άλλη.  

Πολλά και διάφορα συναισθήματα κατακλύζουν τους γονείς όταν μαθαίνουν ότι το παιδί τους έχει υποστεί εκφοβισμό, όπως ενοχές, θυμός κ.λπ. Ενοχές, γιατί νιώθουν ότι δεν το βοήθησαν να μάθει να προστατεύει τον ίδιο του τον εαυτό. Όμως, σε μια τέτοια στιγμή, το τι νιώθετε εσείς πρέπει να μπει σε δεύτερη μοίρα και να βάλετε σε προτεραιότητα το παιδί. Η σωστή στάση σας μπορεί να το βοηθήσει να αισθανθεί πιο δυνατό και ικανό να αντιμετωπίσει τα τραύματά του.

Τι να κάνετε με το παιδί:
  • Συζητήστε με το παιδί σας ανοικτά και βοηθήστε το να νιώσει άνετα. Να θυμάστε ότι έχει ανάγκη να εκμυστηρευτεί σε κάποιον ενήλικα εμπιστοσύνης και δη σε εσάς, αυτά που περνάει. 
  • Ακούστε το με προσοχή και ηρεμία, αποφεύγοντας τα σχόλια και διαβεβαιώστε το ότι θα τελειώσει άμεσα (το μαρτύριό του), καθώς έχει ανάγκη να αισθανθεί ασφάλεια.  
  • Τονίστε του ότι δεν ευθύνεται το ίδιο. Πείτε του πόσο γενναίο το θεωρείτε που σας εκμυστηρεύεται τα αισθήματά του και ότι αντιλαμβάνεστε, ότι αυτό που κάνει, δεν είναι εύκολο.  
  • Προσπαθήστε να καταλάβετε για ποιον λόγο έγινε στόχος. Τι σχόλια δέχεται;  
  • Ρωτήστε το για τους φίλους του (αν γνωρίζουν για τον εκφοβισμό, ποια είναι η γνώμη τους κ.λπ.), για να δείτε τι συμμάχους έχει στο σχολείο. Προτρέψτε το να στραφεί σε αυτούς, για να μην αισθάνεται μόνο του.  
  • Αν πρόκειται για ψηφιακό εκφοβισμό, κρατήστε αποδείξεις για το περιστατικό (screenshot από μηνύματα και φωτογραφίες κ.λπ.). 
  • Αν έχουν γίνει προσβλητικές αναρτήσεις σε κοινωνικά δίκτυα, κάνετε αναφορά για να κατεβεί το ανεπιθύμητο περιεχόμενο.  
  • Συζητήστε μαζί του πώς θα μπορούσε να αισθανθεί ξανά ασφαλές. Π.χ. θέλει να αλλάξει θρανίο; Να πηγαίνει στο σχολείο με έναν ενήλικα τουλάχιστον στην αρχή μετά το συμβάν; Γενικά πάντως, καλό είναι να αποφεύγονται οι μεγάλες αλλαγές, που ίσως μεγεθύνουν την κατάσταση στο μυαλό του παιδιού και το κάνουν να νιώσει ακόμα πιο αποκομμένο και μόνο. Και ποτέ δεν πρέπει να το πιέζουμε να κάνει κάτι που το φέρνει σε ακόμα δυσκολότερη θέση.  
  • Συζητήστε πώς θα μπορούσε να αντιδράσει την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι τέτοιο (να δείξει αδιαφορία στις προκλήσεις του δράστη, να ζητήσει βοήθεια από τους δασκάλους του, να αποφεύγει να είναι μόνο του κ.λπ.). Δώστε του συγκεκριμένες προτάσεις, που θα μπορεί να εφαρμόσει ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του.  
  • Επειδή νιώθει άσχημα εξαιτίας του χλευασμού που υφίστατο, εξηγήστε του ότι ο καθένας μας είναι μοναδικός και ότι η μοναδικότητά μας δεν πρέπει να μας κάνει να νιώθουμε ένοχοι για κάτι.  
  • Αναδείξετε τα θετικά του σημεία και βοηθήστε το να μάθει να τα αναγνωρίζει και να τα καλλιεργεί. 
  • Όσο κι αν σας περνάει από το μυαλό η σκέψη να «λογαριαστείτε εσείς με το παιδί που εκφόβιζε το δικό σας», δεν πρέπει να βιάζεστε, καθώς μπορεί να προκαλέσετε δυσανάλογη αντίδραση (ειδικά αν δεν καταφέρετε να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας) και το παιδί σας θα έρθει σε ακόμα πιο δύσκολη θέση. Εξάλλου, πρέπει να μάθετε στο παιδί σας πώς να λύνει τα προβλήματά του χωρίς την άμεση εμπλοκή σας. Είναι θεμιτό να το καθοδηγείτε και να είστε εκεί, αλλά είναι διαφορετικό να δίνετε τις μάχες του αντί για το ίδιο. 
Τι να κάνετε με το σχολείo:
  • Μιλήστε ΑΜΕΣΑ με τους εκπαιδευτικούς του, καθώς και με τη διεύθυνση του σχολείου, για να τους ενημερώσετε για το περιστατικό.   
  • Συζητήστε μαζί τους για τις ενέργειες που θα κάνουν, ώστε να σταματήσει άμεσα ο εκφοβισμός του παιδιού σας και ρωτήστε τους, πώς θα το βοηθήσουν να νιώσει ασφάλεια. 
  • Σε σπάνιες περιπτώσεις που κάποιοι εκπαιδευτικοί δεν ανταποκριθούν ως οφείλουν, ας έλθετε σε επαφή με άλλους γονείς (π.χ. με τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων) και αν πάλι δεν βρείτε υποστήριξη, καλέστε στην Εθνική γραμμή SOS 1056 (Το Χαμόγελο του Παιδιού) ή στην Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111. Και οι 2 γραμμές λειτουργούν όλο το 24ωρο, όλο τον χρόνο. Για ιδιαίτερα σοβαρό περιστατικό που χρήζει άμεσης παρέμβασης, απευθυνθείτε στην Αστυνομία.  
Προσοχή!
  • ΜΗΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΕΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ να ανταποδώσει το bullying.
  • ΜΗΝ ΥΠΟΤΙΜΑΤΕ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ και μην ζητάτε από το παιδί να κάνει σα να μη συμβαίνει τίποτα.
  • ΑΠΕΥΘΥΝΘΕΙΤΕ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ που μπορεί να σας δώσει την κατάλληλη υποστήριξη, για να βοηθήσετε αποτελεσματικά το παιδί.
Παιδί που εκφοβίζει - Υπάρχουν
κάποιες ενδείξεις;
  • Τσακώνεται συχνά με συνομηλίκους (λεκτικά ή/και σωματικά).
  • Έχετε αντιληφθεί ότι συναναστρέφεται με παιδιά που ασκούν εκφοβισμό.
  • Γίνεται εύκολα επιθετικό, ακόμη και απέναντί σας.
  • Οι εκπαιδευτικοί, σας λένε ότι είναι απείθαρχο, δεν υπακούει τα όρια και το στέλνουν συχνά στο γραφείο του Διευθυντή ή του βάζουν «τιμωρίες».
  • Έχει ανεξήγητα παραπάνω χρήματα από το χαρτζιλίκι του ή εμφανίζεται με νέα αντικείμενα, που δεν του έχετε αγοράσει εσείς.
  • Κατηγορεί άλλους για τα προβλήματά του και δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του.
  • Είναι ανταγωνιστικό και δείχνει να ανησυχεί για τη δημοτικότητά του.
Πώς να αντιδράσει ο γονιός:
Οι  γονείς μπορεί να έλθουν σε δύσκολη θέση αναλογιζόμενοι τη συμπεριφορά τους απέναντι στο παιδί, είτε επειδή ήταν αυστηροί ή αδιάφοροι στην ανάγκη του παιδιού τους για προσοχή, είτε επειδή υποτίμησαν τις ενδείξεις. Ωστόσο, χρειάζεται να δείξουν ωριμότητα για να διαχειριστούν την κατάσταση.
Τι να κάνετε με το παιδί:
  • Συζητήστε ήρεμα και ανοικτά με το παιδί σας για αυτό που συνέβη και προσπαθήστε να καταλάβετε πώς αισθάνεται, για ποιο λόγο φέρθηκε έτσι, αν το απασχολεί κάτι κ.λπ.
  • Δηλώστε του με κατηγορηματικό τρόπο, ότι δεν εγκρίνετε τη συμπεριφορά του, χωρίς όμως να αισθανθεί ότι το απορρίπτετε. Η γονεϊκή αγάπη πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτη.
  • Σιγουρευτείτε ότι το παιδί κατάλαβε ότι η συμπεριφορά του ήταν λάθος και προκάλεσε οδύνη και ψυχικό πόνο στο παιδί που είχε στοχοποιήσει χωρίς να το έχει ενοχλήσει.
  • Ρωτήστε το πώς θα ένιωθε το ίδιο αν ήταν στην άλλη πλευρά και βοηθήστε το να καταλάβει ότι τα συναισθήματα όλων των ανθρώπων πρέπει να γίνονται σεβαστά.
  • Αναλογιστείτε τη δική σας συμπεριφορά, τη σχέση σας με το παιδί και τον τρόπο που επικοινωνείτε μαζί του.
  • «Δουλέψτε» μαζί με το παιδί, ώστε να καταλάβει γιατί κάνει bullying.
  • Απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας, προκειμένου να διαχειριστείτε την κατάσταση με τον καλύτερο τρόπο και να λάβετε βοήθεια εσείς και ενδεχομένως το παιδί σας.
Τι να κάνετε με το σχολείο:
  • Συνεργαστείτε με τους εκπαιδευτικούς.
  • Ζητήστε να μιλήσετε με το σχολικό ψυχολόγο.
  • Διαβεβαιώστε τους, ότι η συμπεριφορά αυτή του παιδιού σας δεν είναι αποδεκτή από την οικογένειά σας και ότι θα συνεργαστείτε μαζί τους και με ειδικό.
  • Να τους ζητήσετε να μην περιθωριοποιηθεί ή αισθανθεί απόρριψη το παιδί.
  • Ρωτήστε τους πώς θα το διαχειριστούν και με τα παιδιά που ήταν μάρτυρες και τι τρόπους θα εφαρμόσουν, ώστε να το βοηθήσουν να κατανοήσει τι έκανε πχ. να γίνει μέρος της λύσης στο συμβάν του bullying, το ίδιο το παιδί (για παράδειγμα, μπορεί να γράψει ένα γράμμα που ζητάει συγνώμη για τη συμπεριφορά του στο παιδί που στοχοποίησε ή ακόμα και να πληρώσει την υλική ζημιά που προξένησε).
  • Συνεργαστείτε με το σχολείο, ώστε το παιδί να καταλάβει τι είναι «θετικό και αποδεκτό». Για παράδειγμα: Να είναι υπεύθυνο μίας συζήτησης στην τάξη για το πώς μπορεί να είσαι καλός φίλος ή να γράψει μία ιστορία για τα αποτελέσματα μίας πράξης εκφοβισμού κ.λπ.
  • Διατηρήστε τακτική επικοινωνία με το σχολείο.



Προσοχή!
  • Αν υπάρχουν προβλήματα στην οικογένειά σας, τότε ίσως ευθύνονται σε έναν βαθμό για τη συμπεριφορά του παιδιού. Οι φωνές, οι διαφωνίες, οι εντάσεις δεν βοηθάνε.
  • Αναλογιστείτε μήπως είστε επιθετικοί ή μιλάτε υποτιμητικά για άλλους μπροστά στο παιδί ή επιβραβεύετε βίαιες συμπεριφορές με εκφράσεις όπως «πήγαινε γυρεύοντας», μήπως δεν αφιερώνετε χρόνο στο παιδί κ.λπ. Αν συμβαίνει κάτι από αυτά, η συμπεριφορά του παιδιού δεν θα έπρεπε να σας εκπλήσσει.
  • Αν πρόκειται για ψηφιακό εκφοβισμό, βεβαιωθείτε ότι και η δική σας διαδικτυακή συμπεριφορά είναι η ενδεδειγμένη.
Πώς θα αντιδράσετε αν το παιδί σας είναι
μάρτυρας σε περιστατικό εκφοβισμού;
Τι να του πείτε:
  • Αν το επεισόδιο είναι ακόμα σε εξέλιξη, ρωτήστε το πώς αισθάνεται για αυτό που συμβαίνει, ποιος είναι ο λόγος που στοχοποιήθηκε ένα παιδί και πώς αντιδρά το ίδιο.
  • Εκφράστε του την άποψή σας π.χ. ότι δεν βρίσκετε καθόλου σωστό αυτό που συμβαίνει.
  • Ζητήστε του να το συζητήσει με τους φίλους του, ώστε να εκδηλώσουν όλοι μαζί την αντίθεσή τους στον εκφοβισμό (π.χ. φωνάζοντας στο παιδί που εκφοβίζει να αφήσει ήσυχο το στοχοποιημένο παιδί ή κάνοντας ένα τείχος γύρω από αυτό κ.λπ.). Αν το παιδί που ασκεί bullying, δει αρκετά άτομα απέναντί του, είναι πιθανό να το ξανασκεφτεί προτού προχωρήσει.
  • Αν δεν υπάρχουν άλλα άτομα τριγύρω, συμβουλέψτε το παιδί σας να αναζητήσει βοήθεια από κάποιον εκπαιδευτικό, όμως διακριτικά.
Προσοχή!
Αν το παιδί είναι ο μοναδικός μάρτυρας, κινδυνεύει και το ίδιο αν επέμβει.
  • Μπορείτε επίσης να το συμβουλεύσετε, χωρίς να το πιέσετε, να μιλήσει κατευθείαν στο θύμα λέγοντάς του «Α, εδώ είσαι; Σε έψαχνα!» και να το πάρει να φύγουν μαζί, σταματώντας έτσι τα σχέδια του εκφοβισμού του. Όλα αυτά βέβαια εφόσον κάτι τέτοιο είναι ασφαλές (π.χ. είναι σε χώρο όπου βρίσκονται και άλλοι φίλοι του και οι ασκούντες τον εκφοβισμό δεν υπερτερούν αριθμητικά ή/και σωματικά).
  • Ενθαρρύνετε τα παιδιά να δείξουν την υποστήριξή τους στο θύμα. Να του πουν ότι είναι δίπλα του, ότι αποδοκιμάζουν τη συμπεριφορά του δράστη, ότι θα κάνουν ό,τι μπορούν για να το βοηθήσουν και ότι δεν φταίει το ίδιο για ό,τι του συνέβη.



Να θυμάστε:

Το παιδί επηρεάζεται άμεσα από τα διάφορα ερεθίσματα που εισπράττει από την οικογένειά του. Η γονεϊκή παραμέληση, το αυταρχικό στυλ διαπαιδαγώγησης των γονέων, η έκθεση του παιδιού στη βία μεταξύ των γονιών, η υπερπροστασία, η έλλειψη πρωτοβουλίας, η υπερβολική κριτική, μπορεί να επηρεάσουν καθοριστικά την εμπλοκή των παιδιών σε συμπεριφορές εκφοβισμού. Γι' αυτό, το παράδειγμά σας είναι σημαντικό. Μπορείτε να γίνετε θετικό πρότυπο προς μίμηση. Τα παιδιά μαθαίνουν πώς να συμπεριφέρονται και πώς να δημιουργούν σχέσεις, βλέποντας πώς το κάνουν οι γονείς τους π.χ.

Αναγνωρίστε όταν έχετε κάνει ένα λάθος. Π.χ. «Λυπάμαι που φώναξα. Δεν ήταν αυτός ο σωστός τρόπος για να συμπεριφερθώ.». Επίσης, μόλις ακούσετε ένα προσβλητικό σχόλιο ή κάποια συμπεριφορά επιθετική - είτε είναι κατά τη διάρκεια μίας συνάντησης με φίλο του για παιχνίδι, είτε μίας σύγκρουσης μεταξύ αδελφών – σταματήστε τα και αντιμετωπίστε το πρόβλημα. Είναι πολύ σημαντικό να καταφέρετε να το αναγνωρίσετε προκειμένου να το διαχειριστείτε σωστά. 

Αντιμετώπιση από τον
εκπαιδευτικό:
Πώς να αντιδράσετε, αν πέσει στην αντίληψή σας
περιστατικό εκφοβισμού:
  • Ζητήστε αμέσως από τους εμπλεκόμενους μαθητές να σταματήσουν.
  • Πείτε σε αυτόν που ασκεί εκφοβισμό, ότι η συμπεριφορά αυτή δεν γίνεται αποδεκτή.
  • Μιλήστε με ηρεμία και αποφασιστικότητα και προσπαθήστε να καταλάβετε τι ακριβώς συνέβη. 
  • Αποφύγετε να φέρετε τα παιδιά αντιμέτωπα το ένα με το άλλο. 
  • Διαβεβαιώστε το παιδί που έχει στοχοποιηθεί ότι θα είναι ασφαλές, ότι δεν ευθύνεται το ίδιο και ότι θέλετε να το βοηθήσετε.
  • Άμεσα αναφέρετε το περιστατικό στη Διεύθυνση του σχολείου, για να γίνουν οι περαιτέρω ενέργειες.
  • Είναι σημαντικό να καταλάβει το παιδί που άσκησε εκφοβισμό, τι συναισθήματα προκάλεσε στο παιδί που στοχοποίησε.
  • Παρά τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έχει στον εκφοβισμό το παιδί που ασκεί εκφοβισμό, χρειάζεται βοήθεια και να επανενταχθεί στο σχολικό πλαίσιο.
  • Η συνεργασία με το σχολικό ψυχολόγο είναι αναγκαία για τη διαχείριση του περιστατικού.
  • Συζητήστε με τους μαθητές σας, τους λόγους για τους οποίους κάποιος κάνει bullying, καθώς και τις συνέπειες του στιγματισμού. Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να καταλάβει τον αντίκτυπο της πράξης του και να ενσωματωθεί στο σχολείο.
Προσοχή!
Μη βάζετε την «ταμπέλα» του παραβατικού ή του νταή στο παιδί που έκανε εκφοβισμό, γιατί:
  • Δίνετε το μήνυμα ότι η συμπεριφορά του δεν θα αλλάξει.
  • Δεν λαμβάνετε υπ’ όψιν άλλους παράγοντες, που ίσως έχουν οδηγήσει το παιδί σε αυτή τη συμπεριφορά (π.χ. τις πιθανές κοροϊδίες από συμμαθητές του, που ίσως πυροδότησαν την επιθετική του συμπεριφορά ή τη βία στο σπίτι του, που ίσως το οδήγησαν στη θυματοποίηση).